Vlaamse regering keurt actieprogramma goed voor competitieve en duurzame chemie-industrie

De Vlaamse regering heeft een nieuw actieprogramma goedgekeurd om de energie-intensieve industrie – en in het bijzonder de chemie – te ondersteunen in de complexe transitie naar klimaatneutraliteit tegen 2050. De ‘Klimaatsprong voor de industrie’ legt prioritaire acties vast voor de periode 2026-2030 met aandacht voor infrastructuur, energie, circulaire economie en innovatie. Sectorfederatie essenscia steunt deze holistische aanpak, maar benadrukt dat de komende vijf jaar bepalend zullen zijn voor het nemen van strategische investeringsbeslissingen. Het komt er dus op aan deze beleidsbasis snel om te zetten in concrete maatregelen voor een koolstofarme én competitieve industrie. 

De energie- en klimaattransitie van de energie-intensieve industrie in Vlaanderen op een coherente en gecoördineerde manier aanpakken, met oog voor de internationale concurrentiepositie. Dat is het doel van het actieprogramma ‘Klimaatsprong voor de industrie’, met een sturende rol voor essenscia als structurele partner binnen het permanent overlegorgaan.

De klemtoon ligt op een systeemaanpak om procestransformaties, infrastructuurnoden en energiebehoeften te faciliteren, met bijzondere aandacht voor sleuteltechnologieën zoals elektrificatie, koolstofafvang voor opslag en hergebruik (CCUS, Carbon Capture Utilization & Storage), chemische recyclage van kunststoffen en waterstof.

Van visie naar realisatie

De uitdaging is niet min: de Europese klimaatdoelstellingen voor 2050 vereisen ingrijpende investeringen in innovatie, technologie en infrastructuur. Tegelijk worstelen chemiebedrijven met toenemende concurrentiehandicaps door torenhoge energiekosten, verstikkende regeldruk en oplopende handelsspanningen.

Ondanks die moeilijke context blijft de chemiesector een voortrekker in energie-efficiëntie en vermindering van CO₂-uitstoot. In 2023 lagen de broeikasgasemissies in Vlaanderen van de chemie, staal en raffinage – de drie sectoren waarop het actieprogramma zich toespitst – 16% lager dan in 2019. Die daling komt deels door klimaatvriendelijkere productieprocessen maar vooral door een lagere benuttingsgraad van de productiecapaciteit, wat een symptoom is van tanende concurrentiekracht.

Topprioriteiten voor de komende vijf jaar

Het vernieuwde transitieprogramma is gebaseerd op de beleidsaanbevelingen uit een roadmapstudie en contextanalyse, voor het eerst opgesteld in 2020 en dit jaar geactualiseerd door Deloitte met inspraak van essenscia. Daarin worden de prioriteiten voor de komende jaren duidelijk geschetst om energie-intensieve bedrijven optimaal te ondersteunen op het pad naar decarbonisatie.

• Invullen van toekomstbestendige infrastructuurnoden voor CCS, waterstof, elektrificatie en groene moleculen, waarbij proactief voldoende ruimte wordt voorzien voor pijpleidingentracés
• Waarborgen van een betaalbare en betrouwbare energievoorziening, met de maximale inzet van Vlaamse bevoegdheden om de energiekosten te verlagen
• Versterken van klimaatinnovatie via gerichte steuninstrumenten, in samenwerking met speerpuntcluster Catalisti en het Moonshot-programma voor de ontwikkeling van doorbraaktechnologieën voor de Vlaamse industrie
• Verdedigen van de belangen van de Vlaamse industrie op Europees niveau, onder meer op vlak van koolstofarme waterstof, exportbescherming in CBAM, behoud van competitiviteit in de ETS-herziening en aandacht voor een gelijk speelveld bij de toepassing van staatssteunregels
• Financieren van de transitie door bestaande steunmaatregelen te optimaliseren, nieuwe publiek-private samenwerkingen te onderzoeken, de prioritaire inzet van ETS1-middelen voor de energie-intensieve industrie en de opschaling van het ‘Contracts for Difference’-instrument

Opschaling van transitiecontracten

Een van de speerpunten is de grootschalige invoering van zogenaamde ‘Contracts for Difference’ of transitiecontracten. Dit financieringsinstrument werd op expliciete vraag van essenscia gelanceerd als pilootproject, met een budget van 70 miljoen euro gespreid over tien jaar. Het is bedoeld om de operationele meerkosten van CO₂-reductietechnologieën te compenseren, in eerste instantie voor elektrische boilers en industriële warmtepompen. essenscia dringt nu aan op een snelle evaluatie en een opschaling naar een ruimer budget voor een bredere waaier aan technologieën.

Saartje Swinnen, directeur energie en klimaat bij essenscia: “Transitiecontracten kunnen een echte gamechanger zijn om de industrie te ondersteunen bij de forse investeringen in klimaatoplossingen. Maar dan moet het mechanisme ambitieuzer worden uitgerold, met rechtszekerheid en substantiële financiering op lange termijn. We hebben in Vlaanderen de kennis, de bedrijven en de ambitie om een internationale koploper te zijn in duurzame chemie. Maar dat lukt alleen als er ook politieke daadkracht is om de juiste randvoorwaarden te creëren voor een gelijk speelveld met de buurlanden en meer concurrentiekracht op de wereldmarkt. De klok tikt.”

Dringend nood aan investeringszekerheid

Hoewel de sector serieuze inspanningen levert op weg naar klimaatneutraliteit, blijven bedrijven op structurele belemmeringen botsen. Elektrificatie stoot op hoge stroomprijzen en netbeperkingen. Voor koolstofafvang en -opslag (CCS) zijn de infrastructuurkosten bijzonder hoog, terwijl er onduidelijkheid blijft over cruciale randvoorwaarden.

Groene waterstof blijft peperduur en schaars, terwijl de inzet van blauwe waterstof – wat economisch zinvoller is – wordt afgeremd door de onzekere status in Europese regelgeving. Chemische recyclage is een must voor een circulair gebruik van kunststoffen, maar stuit op complexe regelgevende hindernissen. In alle transitiescenario’s blijft de beschikbaarheid van betrouwbare en betaalbare koolstofvrije energie het grote vraagteken.

Industriebeleid op alle politieke niveaus

De komende vijf jaar worden cruciaal om deze fundamentele knelpunten op te lossen. Het is in deze periode dat de investeringsbeslissingen genomen zullen worden die de weg bepalen richting 2050. Als lid van het permanent overlegorgaan roept essenscia de Vlaamse regering op om te focussen op de ondersteuning van strategische decarbonisatieprojecten via regelgeving, financiering, infrastructuurvoorzieningen en lagere energiekosten.

In een snel veranderende en complexe geopolitieke en economische context is het bemoedigend dat de voorbije weken op alle beleidsniveaus een versnelling is ingezet voor een industriebeleid op maat van strategische sectoren zoals chemie en farma. Met initiatieven zoals de ‘Klimaatsprong voor de Industrie’, het Vlaams actieplan industrie, het interfederale industrieplatform MAKE 2025-2030 en het Europese Chemical Industry Action Plan zijn duidelijke contouren getrokken voor meer concurrentiekracht. De fundamenten zijn gelegd. Nu is het zaak om snel werk te maken van concrete en doeltreffende maatregelen.